ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΕΡΙ ΨΥΧΗΣ ΒΙΒΛΙΟΝ Α’ ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ'.

Ἀναίρεσις τῶν λεγόντων ὅτι ἡ κίνησις εἶναι ἡ οὐσία τῆς ψυχῆς.

Διαίρεσις τῆς κινήσεως εἰς αὐτοκινησίαν καί ἐτεροκινησίαν.
Ἀναίρεσις δόξης Δημοκρίτου καἰ τῶν θεωριῶν τοῦ Τιμαίου. Πᾶσαι αἱ θεωρί

αι περί ψυχῆς ἔχουσι τό ἐλάττωμα ὅτι δέν ἐξετάζουσιν καί τό σῶμα.

§. Πρέπει νῦν νά ἐξετάσωμεν πρῶτον τά περί τῆς κινήσεως λεχθέντα. Διότι ἴσως ὄχι μόνον εἶναι ψεῦδος ἡ ἔποψις ὅτι ἡ οὐσία τῆς ψυχῆς εἶναι τοιαύτη, ὅπως ἰσχυρίζονται (Ὡς ὁ Πλάτων.) οἱ λέγοντες, ὅτι ἡ ψυχή εἶναι τό κινοῦν ἑαυτό ἤ τό δυνάμενον νά κινῇ ἑαυτό, ἀλλά εἶναι τῶν ἀδυνάτων νά ἔχῃ κίνησιν
(Ὁ Ἀριστοτέλης θεωρεῖ τήν ψυχήν ὡς κινοῦν ἀκίνητον, ὡς δίδουσαν τήν κίνησιν χωρίς αὐτή νά κινῆται.)
§. Ὅτι λοιπόν δέν εἶναι ἀναγκαῖον τό κινοῦν νά κινῆται καί αὐτό, ἀπεδείχθη πρότερον (Εἰς τά Φυσικά τοῦ Ἀριστοτέλους.) Ἐπειδή δέ κατά δύο τρόπους δύναται πᾶν πράγμα νά κινῆται, δηλαδή ἤ ὑπ᾿ἄλλου (καθ᾿ἕτερον), ἤ ὑφ᾿ ἑαυτοῦ (καθ᾿ ἑαυτό), καθ᾿ ἕτερον λέγοντες ἐννοοῦμεν ὅτι πράγμα τι κινῆται, διότι εὑρίσκεται ἑντός ἄλλου κινουμένου, ὡς πχ. οἱ ἐπιβάται τοῦ πλοίου, οἵτινες βεβαίως δέν κινοῦνται ὁμοίως, ὅπως κινῆται τό πλοῖον διότι τοῦτο μέν κινῆται καθ' ἑαυτό, οἱ δέ πλέοντες κινοῦνται μόνον διότι εἶναι ἑντός τοῦ κινουμένου. Τοῦτο δ᾿ εἶναι φανερόν καί εἰς τά μέλη τοῦ σώματος· ἡ βάδισις δηλ. εἶναι οἰκεία κίνησις τῶν ποδῶν, αὐτή δέ εἶναι συνάμα καί κίνησις τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά ὅμως τώρα δέν εἶναι οἰκεία κίνησις τῶν ἐπιβατῶν. Ἐπειδή λοιπόν κατά δύο τρόπους λέγεται ἡ κίνησις, τώρα ἄς ἐξετάσωμεν ἄν ἡ ψυχή κινῆται καθ᾿ ἑαυτήν ἤ μόνον μετέχει τῆς κινήσεως (Οὕτω καί ἡ ψυχή δέν δύναται νά εἶναι χωριστή ἀπό τοῦ σώματος.) .
§. Ἐπειδή δέ τέσσαρες εἶναι αἱ κινήσεις, τοπική κίνησις, μεταβολή, ἐλάττωσις καἰ αὔξησις (Ἀλλαχοῦ προσθέτει τήν γένεσιν καί τήν φθοράν.), ἡ ψυχή δυνατόν νά κινῆται ἤ κατά μίαν τούτων τῶν κινήσεων ἤ κατά περισσοτέρας ἤ κατά πᾶσας. Καί ἄν κινῆται οὐχί κατά συμβεβηκός (καθ᾿ ἕτερον), ἡ κίνησις θά ὑπάρχῃ ἐκ φύσεως εἰς αὐτήν· καί ἄν ἡ κίνησις εἶναι φυσική εἰς αὐτήν, ἔχει καί οἰκεῖον τόπον, διότι πᾶσαι αἱ εἰρημέναι κινήσεις γίνονται ἐν τόπω. Ἐάν δέ ἡ οὐσία τῆς ψυχῆς εἶναι διά νά κινῇ ἑαυτήν, ἡ κίνησις θά ὑπάρχῃ εἰς αὐτήν οὐχί κατά συμβεβηκός, καθώς ὑπάρχει πχ. εἰς τήν λευκότητα ἤ εἰς μῆκος τριῶν πήχεων· διότι καί ταῦτα κινοῦνται, ἀλλά κατά συμβεβηκός, ἥτοι τό σῶμα, ἐν τῷ ὁποίῳ ὑπάρχουσιν, αὐτό κινῆται. Διά τοῦτο καί δέν ὑπάρχει τόπος τούτων (τῶν συμβεβηκότων), τῆς ψυχῆς ὅμως θά ὑπάρχῃ τόπος, ἐάν ἐκ φύσεως κινῆται (Πρῶτον λοιπόν ἐπιχείρημα κατά τῆς Πλατωνικῆς διδασκαλίας, ὅτι ἡ κίνησις εἶναι ἡ οὐσία τῆς ψυχῆς, εἶναι ὅτι ἡ ψυχή θά ἦτο ἐν χώρω, ὑλική. Ἡ ψυχή τότε ἠδύνατο νά κινῆται ὑπό ἐξωτερικῆς δυνάμεως.)
§. Προσέτι δέ ἐάν φύσει κινῆται, δύναται καί διά τῆς βίας νά κινῆται· καί ἄν διά τῆς βίας τότε καί ἐκ φύσεως (Δηλ. ἡ παρά φύσιν κίνησις προϋποθέτει κίνησιν κατά φύσιν.) Ταῦτα λέγομεν καί περί ἠρεμίας. Διότι εἰς ταῦτην τήν κατάστασιν, εἰς τήν ὁποίαν κινῆται τι ἐκ φύσεως, εἰς ταῦτην φθᾶνον ὁμοίως ἠρεμεῖ ἐκ φύσεως, ὁμοίως δέ καί εἰς τήν θέσιν κινῆται διά βίας, ἐκεῖ καί ἠρεμεῖ διά τῆς βίας. Ποίαι δέ εἶναι αἱ βεβιασμέναι τῆς ψυχῆς κινήσεις καί ἠρεμίαι, δέν εἶναι εὔκολον νά εἴπωμεν οὐδέ κατ᾿εἰκασίαν, ἐάν θέλωμεν (Ἡ ψυχή πρέπει νά τηρῆται εἰς ἠρεμίαν ὑπό ἐξωτερικῆς δυνάμεως, ἀλλά αἰ βίαιαι αὐταί καταστάσεις κινήσεως καί ἠρεμίας εἶναι ἀκατανόητοι. Ἔπονται τρία ἕτι επιχειρήματα) Ὅτι ἡ ψυχή εἶναι ὑπόστασις ἐδίδασκον οἱ Πυθαγορικοί καί ὁ Πλάτων. Ὡς ἔλεγον οἱ ἰατροί οἱ ισχυριζόμενοι, ὅτι εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς κράσεως. Ὡς ἔλεγεν ὁ Ξενοκράτης ὁρίζων ὅτι ἡ ψυχή εἶναι ἀριθμός. Διότι πρόκειται νά ἀποδειχθῇ ἄν ἡ ψυχή εἶναι σωματική ἤ ἀσώματος, ἤτοι καθαρά ἐνέργεια.)
§. Προσέτι δέ, ἐάν ἡ ψυχή κινῆται ἄνω, εἶναι πῦρ, ἐάν δέ κάτω, εἶναι γῆ, διότι τῶν σωμάτων τοῦτων αὐταί εἶναι αἱ κινήσεις.
§. Ὁ αὐτός δέ συλλογισμός ἰσχύει καί περί τῶν διαμέσων κινήσεων (ἐμπρός, ὀπίσω κτλ.). Προσέτι, ἐπειδή ἡ ψυχή φαίνεται ὅτι κινεῖ τό σῶμα, εὔλογον εἶναι νά δίδῃ αὐτῷ τάς κινήσεις, τάς ὁποίας καί αὐτή κάμνει· καί ἄν τοῦτο εἶναι ἀληθές, θά εἶναι ἀληθές, καί ἄν εἴπωμεν ἀντιστρόφως, ὅτι τάς κινήσεις τάς ὁποίας ποιεῖ τό σῶμα, ταῦτας κινῆται καί αὐτή. Ἀλλά τό σῶμα κινῆται κατά τόπον, ἄρα καί ἡ ψυχή μεταβάλλει τόπον ὡς τό σῶμα, μετατιθεμένη ἤ ὅλη ἤ κατά μέρη. Καί ἄν τοῦτο εἶναι δυνατόν, τότε δύναται καί ἐξελθοῦσα νά εἰσέλθῃ πάλιν εἰς τό σῶμα. Ἐκ τοῦτου δέ ἔπεται τό ἀδύνατον ὅτι τά ἀποθανόντα ζῶα δύνανται νά ἀνίστανται.
§. Τήν δέ κατά συμβεβηκός κίνησιν (Νῦν ἀναιρεῖ τήν κατά συμβεβηκός κίνησιν, ἀφοῦ ἐπολέμησεν τήν ἰδιάζουσαν εἰς τήν ψυχήν κίνησιν.) ἡ ψυχή θά ἠδύνατο καί νά δεχθῇ ὑπ᾿ ἄλλου· διότι τό ζῶον δύναται νά σπρωχθῇ διά τῆς βίας. Ἀλλά δέν εἶναι ἀνάγκη ἐκεῖνο, ὅπερ ἔχει τήν αὐτοκινησίαν ἔν τῇ οὐσίᾳ του, νά κινῆται ὑπ᾿ἄλλου, εἰ μή μόνον κατά συμβεβηκός, ὅπως οὐδέ τό καθ᾿ αὐτό καί δι᾿ ἑαυτό ἀγαθόν εἶναι, ἀγαθόν δι᾿ ἄλλο καί χάριν ἄλλου. Ἡ δέ ψυχή δύναταί τις νά εἴπη ὅτι, ἄν κινῆται ὑπό τινός, πρό πάντων ὑπό τῶν αἰσθητῶν κινῆται.
§. Ἀλλά ὅμως, καί ἄν ἡ ψυχή κινῆ αὐτή ἑαυτήν, καί αὐτή πρέπει νά κινῆται· καί ἄν πᾶσα κίνησις εἶναι ὡς μία μετάστασις τοῦ κινουμένου, καθ᾿ ὅσον κινῆται, καί ἡ ψυχή πρέπει νά μεθίσταται ἐκ τῆς οὐσίας τῆς, ἐκτός ἐάν κατά συμβεβηκός κινῇ ἑαυτήν, ἀλλά ἡ αὐτοκινησία ἀνήκει εἰς αὐτήν τήν οὐσίαν τῆς ψυχῆς.
§.Τινές δέ λέγουσι καί ὅτι ἡ ψυχή κινεῖ οὕτω τό σῶμα, ἐν τῷ ὁποίῳ εἶναι, ὅπως καί αὐτή κινῆται (Οὕτω θά μετέδιδεν εἰς τό σῶμα τήν κίνησιν, ἥν ἔλαβεν ἔξωθεν.) Οὕτως ὁ Δημόκριτος λέγει ὅμοια σχεδόν μέ τόν Φίλιππον τόν κωμωδοδιδάσκαλον, ὅστις ἔλεγεν ὅτι ὁ Δαίδαλος κατεσκεύασεν ξυλίνην Ἀφροδίτην κινουμένην, ἐγχῦσας χυτόν ἄργυρον (ὑδράργυρον). Καί ὁ Δημόκριτος λέγει ὁμοίως ὅτι αἱ ἀδιαίρετοι σφαῖραι (τά ἄτομα) κινούμεναι, διότι ἐκ φύσεως οὐδέποτε μένουσιν ἀκίνητοι, συνεφέλκουσι καί κινοῦσι πᾶντα τά σώματα. Ἀλλά ἡμεῖς θά ἐρωτήσωμεν αὐτόν, ἄν καί ἠρεμίαν παράγουσιν αὐταί. Ἀλλά πῶς θά την παραγάγωσιν, εἶναι δύσκολον ἤ μᾶλλον ἀδύνατον νά εἰπῇ (Διότι τά κινοῦντα τήν ψυχήν ἄτομα εἶναι ἀεικίνητα· πῶς λοιπόν δύναται νά ἠρεμήσῃ τό σῶμα;). Οὐδόλως λοιπόν φαίνεται ὅτι ἡ ψυχή κινεῖ τοιουτοτρόπως (σωματικῶς) τό ζῶον, ἀλλά διά θελήσεώς τινός καί νοήσεως κινεῖ αὐτό.
§. Κατά τόν αὐτόν δέ τρόπον ὅπως ὁ Δημόκριτος καί ὁ Τιμαῖος φυσικῶς ἐξηγεῖ, πῶς ἡ ψυχή κινεῖ τό σῶμα· λέγει δηλ. ὅτι κινουμένη αὐτή κινεῖ καί τό σῶμα, μεθ᾿οὐ εἶναι συνδεδεμένη. Διότι λέγουν ὅτι εἶναι συντεθειμένη ἐκ τῶν στοιχείων καί διηρημένη κατά τούς ἀρμονικούς ἀριθμούς, ἵνα ἔχῃ ἔμφυτον τό αἴσθημα τῆς ἀρμονίας καί ἵνα ὅλη ἐκτελῇ κινήσεις ἀρμονικᾶς, τήν εὐθείαν γραμμήν ὁ Τίμαιος ἔκαμψεν εἰς κῦκλον, καί διαιρέσας τόν ἕνα κῦκλον εἰς δύο κύκλους κατά δύο σημεία ἠνωμένους, πάλιν τόν ἕνα διήρεσεν εἰς ἐπτά κύκλους, διότι ἐνόμιζεν ὅτι αἱ κινήσεις (αἱ τροχιαῖ) τοῦ οὐρανοῦ εἶναι αὐταί τῆς ψυχῆς αἱ κινήσεις.
§. Ἀλλά πρῶτον δέν λέγει ὀρθῶς, ὅτι ἡ ψυχή εἶναι μέγεθος
(Ὁ Πλάτων, εἰπῶν ὅτι ἡ ψυχή μερίζεται καί ὑποδιαιρεῖται, εἶπεν ὅτι αὐτή εἶναι μέγεθος. Βλέπε τήν Πλατωνικήν ψυχογονίαν ἐν Τιμαίῳ (34 Α,36 C.). Διότι δοξάζει ὅτι ἡ ψυχή τοῦ κόσμου εἶναι σχεδόν τοιαύτη, ὁποῖος εἶναι ὁ καλούμενος νοῦς (Ὁ νοῦς δέν δύναται νά θεωρηθῇ ὡς μέγεθος, οὔτε ὁμοιάζει μέ την αἴσθησιν ἤ τήν ἐπιθυμίαν, αἵτινες κινοῦνται κατ᾿εὐθείαν γραμμήν πρός τι ἤ ἐκ τινός ἀντικειμένου. Ὁ νοῦς ὅμως ἀντικείμενον ἔχων ἑαυτόν, τά νοητά, ἐπιστρέφει εἰς ἑαυτόν καί κάμνει κυκλικήν κίνησιν.) οὐχί δέ βεβαίως ὁποία εἶναι ἡ αἰσθητική ψυχή οὐδέ ὁποία εἶναι ἡ ἐπιθυμητική ψυχή, διότι ἡ κίνησις τούτων δέν εἶναι κυκλική φορά.
§. Ὁ νοῦς ὅμως εἶναι εἰς καί συνεχής, ὅπως καί ἡ νόησις· ἡ δέ νόησις εἶναι τά νοήματα· ταῦτα δέ συνεχόμενα ἀποτελοῦσιν ἐνότητα, ὅπως ὁ ἀριθμός (Αἱ μονάδες αἱ ἀποτελοῦσαι ἕνα ἀριθμόν εἶναι συνεχεῖς, διότι ἀποτελοῦσι συνηνωμέναι ἕν ὅλον, ὅπερ εἶναι αὐτός ὁ ἀριθμός.) ἀλλά οὐχί ὅπως τό μέγεθος (Τά μέρη εἶναι συνεχή καί συνέχονται πρός ἄλληλα.) Διά τοῦτο οὐδέ ὁ νοῦς εἶναι συνεχής κατά τοιοῦτον τρόπον ἀλλά εἶναι ἤ ἀμερῆς ἤ οὐχί συνεχῆς ὡς μέγεθός τι. Διότι, ἄν εἶναι μέγεθος, πῶς νοεῖ; Νοεῖ ὅλος ἤ διά τινός τῶν μερῶν του; καί τό μέρος τοῦτο ἔχει μέγεθος ἤ εἶναι ἕν σημεῖον, ἄν δύναταί τις καί τό σημεῖον νό ὀνομάσῃ μέρος;
§. Ἐάν δέ εἶναι σημεῖον, ἐπειδή τά σημεία εἶναι ἄπειρα, φανερόν εἶναι ὅτι ὁ νοῦς οὐδέποτε θά διατρέξῃ αὐτά. Ἐάν δέ εἶναι μέγεθος, τότε ὁ νοῦς νοεῖ τό αὐτό πρᾶγμα πολλάκις ἤ ἀπειράκις
(Διότι ὑπάρχει εἰς τι μέγεθος ἄπειρος ἀριθμός σημείων, ἐν οἶον τό μέγεθος τοῦτο δύναται νά θίγηται καί ἡ νόησις θά πολλαπλασιάζηται τοσάκις ὅσα εἶναι τά σημεία, ἑνῶ ἡ ἐνέργεια τῆς νοήσεως εἶναι ἑνιαῖα.). Ἀλλά ἵνα ὁ νοῦς νοῆ δύναται καί ἄπαξ νά νοήσῃ τι· ἐάν ὅμως ἀρκή ἡ ψυχή νά θίξῃ τά πράγματα δι᾿ οἰουδήποτε τῶν μερῶν της, τις ἡ χρεῖα νά κινῆται κυκλικῶς ἤ καί νά ἔχῃ μέγεθος; Ἐάν δέ, ἵνα νοῆ ὁ νοῦς, ἀναγκαῖον εἶναι νά θίγῃ τά πράγματα κατά τέλειον κῦκλον, πρός τι ἡ θίξις διά τῶν μερῶν; Προσέτι πῶς ἡ ψυχή τό ἔχον μέρη θά νοῆ διά τοῦ ἀμεροῦς, ἤ τό άμερές πῶς θά νοῆ διά τοῦ ἔχοντος μέρη; Κατ᾿ἀνάγκην ὅμως ὁ νοῦς εἶναι ὁ κῦκλος οὕτος· διότι κίνησις τοῦ νοῦ εἶναι ἡ νόησις, ὅπως κίνησις τοῦ κύκλου εἶναι ἡ περιφερική κίνησις.
§. Ἐάν λοιπόν ἡ νόησις εἶναι περιφερική κίνησις (Ἐπειδή κατά τόν Τίμαιον ἡ κίνησις τοῦ κύκλου τοῦ παντός εἶναι αΐδιος, ἀνάγκη καί ἡ ἐνέργεια τοῦ νοῦ, ὅστις συνταυτίζεται μέ τόν κῦκλον τοῦτον, νά εἶναι αΐδιος, ἤτοι ἄπειρος καί ἀπεριόριστος. Ἀλλά πᾶσα ἐνέργεια τοῦ νοῦ εἶναι περιωρισμένη, ἄρα ψευδής ἡ θεωρία του Τιμαίου (Ὁ Πλάτων ὅμως ὁμιλεῖ περί τῆς ψυχῆς τοῦ κόσμου.) τότε καί ὁ νοῦς θά εἶναι αὐτός ὁ κῦκλος, τοῦ ὁποίου ἡ νόησις θά εἶναι περιφερική κίνησις. Καί ὁ νοῦς θά νοῆ τι αἰωνίως καί κατ᾿ἀνάγκην, ἀφοῦ ἡ περιφερική κίνησις εἶναι αἰώνιος. Ἀλλά εἶναι ἀδύνατον τοῦτο. Τῷ ὄντι τά μέν πρακτικά νοήματα ἔχουσι πέρατα, διότι πάντα ἔχουσι σκοπόν ἄλλον (ἐξωτερικόν)· τά δέ θεωρητικά ἐπίσης περιορίζονται ὑπό τῶν λόγων. Πᾶς δέ λόγος εἶναι ἤ ὀρισμός ἤ ἀπόδειξις. Καί ἡ μέν ἀπόδειξις ὀρμᾶται ἀπό τινός ἀρχῆς καί ἔχει τρόπον τινά ὡς τέλος τόν συλλογισμόν
ἤ τό συμπέρασμα. Ἐάν δέ αἱ ἀποδείξεις δέν συμπεραίνωσιν, ὅμως δέν ἐπανέρχονται τουλάχιστον πάλιν εἰς τήν ἀρχήν των, ἀλλά προσλαμβάνουσαι πάντοτε ἕνα μέσον καί ἕνα ἄκρον προχωροῦσι κατ᾿εὐθείαν γραμμήν, ἑνῶ ἡ περιφερική κίνησις πάλιν ἐπανακάμπτει εἰς τήν ἀρχήν. Οἱ δέ ὀρισμοί εἶναι πᾶντες πεπερασμένοι.
§. Προσέτι, ἄν ἡ αὐτή περιφερική κίνησις ἐπαναληφθῆ πολλάκις, πρέπει καί ὁ νοῦς νά νοήσῃ πολλάκις τό αὐτό πράγμα.
§. Προσέτι ἡ νόησις ὁμοιάζει μᾶλλον μέ ἠρεμίαν τινά καί στάσιν παρά μέ κίνησιν, ὁμοίως δέ καί ὁ συλλογισμός.
§. Ἀλλά ἀκόμη, οὐδέ εὐδαιμονίαν φέρει τό μή ὄν εὔκολον, ἀλλά βίαιον. Καί ἄν ἡ κίνησις δέν εἶναι ἡ οὐσία τῆς ψυχῆς, αὔτη θά κινῆται παρά τήν φύσιν της. (Ἐπομένως θά ἦτο δυστυχής, διότι θά ὑφίστατο βίαν.) Δυσάρεστον δέ εἶναι καί τό νά εἶναι συνδεδεμένη μέ τό σῶμα ( Ἡ ψυχή τοῦ κόσμου εἶναι ἠνωμένη μέ τό σῶμα τοῦ κόσμου.) καί νά μή δύναται νά ἀποχωρισθῇ ἀπ᾿αὐτοῦ, καί προσέτι ἀποφευκτόν, ἐάν εἶναι προτιμότερον εἰς τόν νοῦν νά μή εἶναι ἠνωμένος μέ τό σῶμα, καθώς συνήθως λέγεται καί πολλοί παραδέχονται.
§. Ἄγνωστος δέ μένει καί ἡ αἰτία τῆς κυκλικῆς κινήσεως τοῦ οὐρανοῦ. Διότι οὔτε ἡ οὐσία τῆς ψυχῆς εἶναι αἰτία τῆς κυκλικῆς φορᾶς αὐτῆς (Ἀλλά ὁ Πλάτων θεωρεῖ τήν ψυχήν ὡς τήν αἰτίαν τῆς κινήσεως ἀναφορικῶς πρός τό σῶμα τοῦ κόσμου.), ἀλλά κατά συμβεβηκός αὐτή κινῆται τοιουτοτρόπως. Οὔτε τό σῶμα εἶναι αἴτιον, ἀλλά ἡ ψυχή μᾶλλον εἶναι αἴτιον τῆς κινήσεως τοῦ σώματος. Αλλά προσέτι δέν λέγουσιν οὐδέ ὅτι ἡ κίνησις αὐτή εἶναι καλυτέρα κατάστασις· καί ὅμως ἔπρεπε νά ρηθῇ ὅτι διά τοῦτο τό ὄν ἐποίησεν τήν ψυχήν νά κινῆται κυκλικῶς (Ὁ Πλάτων ὅμως ἐξηγεῖται περί τούτου.), διότι εἶναι καλύτερον εἰς αὐτήν νά κινῆται παρά νά μένη ἀκίνητος καί νά κινήται οὕτως εἶναι καλύτερον παρά ἄλλως.
§. Ἀλλά ἐπειδή ἡ σκέψις αὐτή ἀνήκει μᾶλλον εἰς ἄλλας μελέτας, ἄς ἀφήσωμεν τώρα αὐτήν. Συμβαίνει ὅμως καί εἰς ταύτην καί εἰς τάς πλεῖστας τῶν περί τῆς ψυχῆς θεωριῶν τό ἄτοπον τοῦτο· συνδέουσι δηλαδή τήν ψυχήν μέ τό σῶμα καί τήν θέτουσιν έν αὐτῷ χωρίς νά προσδιορίσωσι διά ποίαν αἰτίαν γίνεται τοῦτο καί ποία εἶναι ἡ σχέσις τοῦ σώματος μέ τήν ψυχήν. Καί ὅμως φανερόν ὅτι τοῦτο εἶναι ἀναγκαῖον διότι ἔνεκα τῆς κοινωνίας αὐτῶν τό μέν ἐνεργεῖ, τό δέ πάσχει, καί τό μέν κινῆται, τό δέ κινεῖ· οὐδεμία δέ τῶν προσαλλήλων τούτων σχέσεων ὑπάρχει μεταξύ τῶν τυχόντων πραγμάτων.
§. Ἄλλοι δέ ἐπιχειροῦσι μόνον νά εἴπωσιν ὁποῖον τι εἶναι ἡ ψυχή, ἀλλά περί τοῦ σώματος, ὅπερ θά δεχθῇ αὐτήν, οὐδέν πλέον προσδιορίζουσιν,
ὡς ἐάν ἦτο δυνατόν, καθώς λέγουσιν οἱ Πυθαγορικοί μύθοι, (Περί μετεμψυχώσεως.) ἡ τυχοῦσα ψυχή νά εἰσέλθῃ εἰς τό τυχόν σῶμα, διότι εἶναι φανερόν, ὅτι ἕκαστον ἔχει ἴδιον εἶδος καί μορφήν. Παρόμοια δέ λέγουσι ταῦτα, ὡς ἐάν τις ἤθελε λέγει ὅτι ἡ τεκτονική εἰσδύει εἰς τούς αὐλούς (Προσέτι ἡ νόησις ὁμοιάζει μᾶλλον μέ ἠρεμίαν τινά καί στάσιν παρά μέ κίνησιν, ὁμοίως δέ καί ὁ συλλογισμός.) ἑνῶ ἀναγκαῖον εἶναι ἡ μέν τέχνη νά μεταχειρίζηται τά οἰκεία αὐτῆς ὄργανα, ἡ δέ ψυχή τά σῶμα της.